- АРТЪАУЫЗ
- Существо, создавшее зло, насекомых и гадов помимо воли Бога. В наказание за это оно привязано к Луне.Мæйрухс æхсæв цалхыдзаг Мæймæ биноныг куы ныккæсай, уæд ыл адæймаджы цæст цыдæр æндæрджы хуызæн равзары. Уый уæйыг у, зæгъгæ-иу, дзырдтой хистæртæ кæстæртæн. Йæ ном Артъауыз. Адæмы знаг, фыдгæнæг. Уый тыххæй йæ Хуыцауы фæндонмæ гæсгæ Уацилла æфсæн зæгæлтæй ныххуыдта Мæймæ, йæ тымбылæджы куыд бацыд, афтæ. Уæлæ йæ сæр, йæ гуыр, йæ къæхтæ, зæгъгæ-иу, къухæй амыдтой. Артъауыз куы раирвæза, уæд адæмы бахæрдзæн. Цæмæй ма раирвæза, уый тыххæй алы куырд дæр хъуамæ уæлдай цæф кодтаид йæ хъæсдарæг. Æмæ куырдтæн уый сси æгъдау. Артъауызы тыххæй ис ахæм таурæгъ: «Хуыцау сфæлдыста цыппар хорзы: се 'ппæты сæйраг – Артъауыз, иннæ – лæг, иннæ – фыс, иннæ – мæнæу. Лæг æмæ фыс æмæ мæнæуæн семæ сфæлдыста фæйнæ хæйрæджы. Гъе ныр æртæ хорзæн семæ ис æртæ хæйрæджы, æмæ сыл фæсмон кæны Хуыцау: «Куы нæ сæ сфæлдыстаин фæлтау».Уыдон цавæр хæйрæджытæ сты? Лæгæн – ус йемæ, фысæн – сæгъ, мæнæуæн – сысылы.Артъауыз нын хорзæн фæлдыст уыд бæргæ, фæлæ адæмты ардыдта иууыл зыгъуыммæдзинадыл. Уæд Хуыцау Уациллайæн загъта, Артъауызы куыд сласа йæхимæ. Уацилла арвыл авæрдта мигъы сыг, ныкъкъæрцц æй ласта æмæ Артъауызы фелвæста йæхимæ. Хъуамæ йæ бабастаиккой Мæйы мидæг. Уæд Артъауыз фелвæста йæ дыууæ къухы дзаг хуыртæ æмæ дуртæ, ракалдта сæ æмæ загъта: «Уым цал муры ис, уал змæлæджы фестут, баззайут зæххон адæмæн фыдбылызæн».Уæд æй Мæйы мидæг æфсæйнаг зæгæлтæй ныххуыдтой. Уыцы хуыртæ æмæ дуртæ фестадысты, зæххыл æнæххуыс змæлæг чи ис, уыдон: кæлмытæ æмæ бындзытæ, хъæндилтæ æмæ цъиутæ.
Словарь по этнографии и мифологии осетин. 2014.